Ruprecht Karol Adolf Antoni, pseud. Stanisław Kazimierz Gromada (1821–1875), spiskowiec 1846 r., sybirak, członek Rządu Narodowego w r. 1863, działacz emigracyjny. Ur. 24 XII w Puławach, był synem Daniela i Barbary z domu Eichberger (tak w zeznaniach R-a; u Gillera Einberger). Ojciec, przybysz ze Śląska, wyznania kalwińskiego, z zawodu budowniczy, służył jako nadleśny w dobrach Biała na Podlasiu.
R. uczył się w szkole powiatowej w Opolu i w gimnazjum w Lublinie; w l. 1842–5 bawił za paszportem w Berlinie, gdzie studiował architekturę na wydz. sztuk pięknych na uniwersytecie, uczęszczając też na wykłady matematyczno-przyrodnicze. Bywał mylnie identyfikowany z imiennikiem Karolem Ruprechtem, w l. 1844–5 wójtem gminy Różanka w Lubelskiem, podejrzewanym o udział w spisku Piotra Ściegiennego. Wśród polskich studentów w Berlinie czynna była organizacja spiskowa, powiązana z Centralizacją Poznańską. R-a wciągnął do niej Jan Röhr, być może dopiero w końcu r. 1845. R. wracał wówczas do kraju – jak potem twierdził w śledztwie – na skutek odmowy prolongaty paszportu. Jechał z poleceniami spiskowymi do Władysława Dzwonkowskiego w Poznaniu i do Stefana Dobrycza w Warszawie. Ten ostatni oświadczył mu w pierwszych dniach stycznia 1846, że w chwili obecnej powstanie jest niemożliwe. R. udał się więc do Białej do rodziców, skąd ok. 9 II ściągnięty został z powrotem do Warszawy, na spotkanie z Bronisławem Dąbrowskim, wyznaczonym na wodza powstania w Królestwie. R. zwerbował wtedy do spisku Pantaleona Potockiego, który podjął się uderzenia na Siedlce; wraz z Potockim 18 II przybył do siedziby Dąbrowskiego w Kuflewie. Tu dowiedział się o aresztowaniach poznańskich i odwołaniu decyzji o wybuchu. Dąbrowski zbiegł za granicę, zaś R. w drodze do Białej 22 II został aresztowany w Siedlcach. W zeznaniu swym z 27 II przyznał się, o ile sądzić można do wszystkiego, wyrażając «żal najszczerszy» za udział w zbrodni stanu. Skazany został na śmierć i ułaskawiony 16 III pod szubienicą, z zamianą kary śmierci na 10 lat katorgi (skróconą następnie do lat 5). Odbywał ją od lipca 1848 w kopalniach ołowiu i srebra w Nerczyńsku, Akatui, potem w Aleksandrowsku. W r. 1852 przeniesiony na osiedlenie, został prywatnym urzędnikiem w Kiachcie, w biurze Wierchnie-Udyńskich kopalni złota. Utrzymywał nadal kontakt z wychodźczym «ogółem», funkcjonującym w Nerczyńsku. Amnestia w r. 1856 pozwoliła mu opuścić Syberię, jednakże namiestnik M. Gorczakow zrazu sprzeciwił się jego osiedleniu w Królestwie. Zatrzymany w gub. permskiej, przybył R. wczesną jesienią 1859 do Warszawy, gdzie otrzymał skromną posadę w Zarządzie Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Związał się z kołem tzw. millenerów Edwarda Jurgensa, wg Ignacego Baranowskiego miał udział w redagowaniu znanego listu Narcyzy Żmichowskiej do Seweryna Elżanowskiego (4 X 1859), wypowiadającego się przeciwko konspiracjom.
R. był obecny przy manifestacji 29 XI 1860 pod kościołem Karmelitów na Lesznie, choć jej zapewne nie organizował. Dn. 27 II 1861 stawił się do dyspozycji Delegacji Miejskiej; z jego inicjatywy Delegacja zleciła utrzymanie porządku w mieście studentom Akademii Medycznej. Przyczynił się też R. w ciągu następnych dni do uspokojenia nastrojów w Warszawie, organizował ochotniczą straż bezpieczeństwa (tzw. konstablów), dn. 17 III ułagodził manifestantów, którzy pod wodzą Karola Nowakowskiego chcieli rozpędzić Delegację, oskarżaną o szkodzenie rewolucji. Odwoływał się R. w tej akcji uśmierzającej do swej chlubnej przeszłości spiskowca i skazańca. Wieczorem 7 IV nakłaniał do rozejścia się tłum manifestujący pod Zamkiem.
W jesieni t. r. uczestniczył R. w komitecie Józefa Kwiatkowskiego, który przygotowywał wybory samorządowe. Asystował też w podejmowaniu chłopów sprowadzonych na pogrzeb arcybpa Antoniego Fijałkowskiego. W początku r. 1862 znalazł się w Paryżu, najpewniej jako wysłannik świeżo zawiązanej Dyrekcji «białych». Dn. 13 I został przyjęty na członka korespondenta Biura Hotelu Lambert i uczestniczył w naradach z Antonim Wrotnowskim nad ustosunkowaniem się Biura do Dyrekcji. Pod datą 27 II ogłosił w Paryżu broszurę Kwestia socjalna wobec narodowej sprawy. Stawiał w niej postulat uwłaszczenia chłopów za odszkodowaniem właścicieli. Pomiędzy rezygnacją z niepodległości a szaleństwem wybuchu natychmiastowego, zalecał organizację (rzecz jasna, «białą») i jako dalszy cel, «powstanie w karbach woli narodowej trzymane». Wchodził też R. w skład «komisji rosyjskiej» Biura, która podtrzymywała stosunki z redakcją „Kolokola”; zapewne w związku z tym jeździł w początku maja do Londynu.
Dn. 20 V 1862 w powrotnej drodze do kraju R. spotkał się w Karlsbadzie z Leopoldem Kronenbergiem, który powierzył mu funkcje administratora „Gazety Polskiej” (pełnioną do czerwca 1863). W pół roku później, po wyjeździe J. I. Kraszewskiego z Warszawy, R. stał się faktycznie redaktorem tego pisma. Członkiem Dyrekcji został w czerwcu lub lipcu, po aresztowaniu Karola Majewskiego. W łonie obozu «białych» zorganizował tzw. koło miejskie jako przeciwwagę dla wielkoziemiańskiego skrzydła opozycji antyrządowej. Miał udział w rozmowach z Ludwikiem Górskim o adresie do w. ks. Konstantego, mającym potępić terrorystyczne zamachy. Przyczynił się do udaremnienia adresu nastając na to, aby zawarł on również «pragnienia i skargi» narodu. W istocie szedł ręka w rękę z Agatonem Gillerem, członkiem Komitetu Centralnego Narodowego (KCN), zależało zaś im obu na uzgodnieniu celów obu organizacji. Ziemiański adres z 11 IX do Andrzeja Zamoyskiego był pióra R-a; zawarty w nim postulat konstytucji i unii z Litwą miał przelicytować «czerwonych» i wyrwać z ich rąk ster ruchu. Celu tego nie osiągnął, natomiast udaremnił ugodę klas posiadających z caratem. R. pozostawał w składzie Dyrekcji jako mąż zaufania Kronenberga. Broszura, jaką wtedy ogłosił pod pseud. Stanisław Kazimierz Gromada: Zadania obecnej chwili (Paryż 1862), przyznawała się do programu niepodległościowego, ale odsuwała powstanie w dalszą przyszłość, na dziś zachęcając do wykorzystywania rządowych koncesji oraz do prac organicznych, zwłaszcza oświatowych.
Dn. 10 II 1863 wypowiedział się R. wraz z Dyrekcją przeciw rozpoczętemu powstaniu. Wszedł zatem w konflikt z Jurgensem, który domagał się rozwiązania białej organizacji i przejścia pod rozkazy KCN. Dopiero w pierwszych dniach marca podjął R. z ramienia Dyrekcji rozmowy z Oskarem Awejdem na temat fuzji obu organizacji. Kronenberg chciał go widzieć w składzie rządu cywilnego przy dyktatorze Marianie Langiewiczu. Formalnie wszedł R. do Rządu Narodowego (RN) dopiero w końcu marca, po upadku dyktatury. Obejmując w nim nadzór nad skarbem dawał finansjerze warszawskiej subsydiującej powstanie rękojmię wypłacalności. «Pożyczał na swoje imię, i to pożyczał miliony» (A. Giller). On też redagował dekrety RN o podatku ofiary narodowej i o pożyczce narodowej. Z chwilą śmierci Stefana Bobrowskiego osiągnął «moralne i intelektualne przewodnictwo w rządzie» (J. K. Janowski). Należał do zwolenników przewlekania działań partyzanckich i doczekania się interwencji zbrojnej Zachodu.
Po zamachu zielonoświątecznyrn usunął się R. od kontaktu z nową władzą, ale stanął do dyspozycji RN, gdy objął go Majewski. W dn. 13 VII wyjechał do Paryża w zleconej mu «misji finansowej», upłynnienia listów zastawnych, wykradzionych z Kasy Głównej Królestwa. Miał także kontrolować Władysława Czartoryskiego, jako agenta dyplomatycznego RN. Pełnił więc R. funkcje komisarza przy Komitecie Polskim w Paryżu, przy Komisji Długu Narodowego i Izbie Obrachunkowej. Miał sobie wyznaczony kredyt 250 tys. fr. i był odpowiedzialny za większość wydatków rządowych za granicą. W Paryżu i Londynie zabiegał bezskutecznie o pożyczkę zagraniczną dla powstania. W początku r. 1864 sugerował Rządowi utworzenie w Paryżu jakiegoś «wydziału wykonawczego», co Romuald Traugutt stanowczo odrzucił. Listy zastawne utracił R. w październiku na rzecz Stanisława Frankowskiego i na próżno usiłował je odzyskać. Zachęcał Cypriana Norwida do współpracy z prasą powstańczą, objaśniał go też, jak się kształtowały stosunki RN ze Stolicą Apostolską.
Z Czartoryskim miał R. dobre stosunki aż do 4 IV 1864, gdy książę opowiedział się za przerwaniem walki zbrojnej. Wspólnie z Wacławem Przybylskim mianował wówczas R. Adama Sapiehę komisarzem pełnomocnym we Francji i Anglii. Wobec załamania się nadziei na pomoc mocarstw była to próba szukania sojuszu z rewolucyjnymi żywiołami na Zachodzie. R. udał się do Londynu i 21 IV podpisał z G. Garibaldim preliminarz układu polsko-włoskiego, który doraźnie zabezpieczał «umiarkowanych» przed wchodzeniem Garibaldiego w kontakty ze skrajną lewicą polską. W maju wziął R. udział w rozmowach eks-dygnitarzy rządowych w Dreźnie i podpisał tzw. memoriał 7 obywateli, zalecający związanie sprawy polskiej z losami wszystkich uciśnionych ludów w Europie. Ostatni RN, kierowany przez Bronisława Brzezińskiego, odrzucił jednak współpracę z sygnatariuszami memoriału, mianując komisarzem pełnomocnym Jana Kurzynę. R. złożył wówczas swe funkcje komisarskie; w ciągu następnego roku współpracował jeszcze w Paryżu z «kółkiem» Sapiehy (usunął się w czerwcu 1865).
Pozostawszy na emigracji w Paryżu R. objął 1 IX 1865 skromną posadę bibliotekarza Szkoły Polskiej w Batignolles. Książkowe zbiory jej skatalogował; uporządkował księgozbiór Joachima Lelewela, archiwalia Izby Obrachunkowej oraz Komisji Długu. Pracował społecznie: jako członek Komitetu Stowarzyszenia Pomocy Naukowej, w Kole Słowiańskim oraz w Delegacji, która dysponowała sumami zebranymi w Galicji i Poznańskiem na cele wychodźstwa. Czas jakiś posyłał korespondencje do lwowskiego „Hasła”. Zaproszony w r. 1865 do Tow. Historyczno-Literackiego wycofał się zeń po roku, urażony mową Czartoryskiego z 3 V 1866, stawiającą znak równości między polskością a katolicyzmem. We wrześniu i październiku 1866 drukował R. w „Niepodległości” pod inicjałami K. R. artykuł O zakazie pieśni Boże coś Polskę, zawierający ostry atak na arcybpa Mieczysława Ledóchowskiego. Nie znaczy to, by się przechylał ku lewicy; w pierwszym głosowaniu na członków Komitetu Zjednoczenia Emigracji Polskiej otrzymał wprawdzie (na 12 ostatnim miejscu) 103 głosy, ale od współpracy z tymże Komitetem się uchylił, za członka Zjednoczenia się nie uważał. Po zamachu Antoniego Berezowskiego na Aleksandra II (1867) przyłączył się, po dłuższych targach, do adresu do Napoleona III, zmontowanego w Hotelu Lambert i potępiającego zamach. W r. 1869 był członkiem Komisji obchodu trzechsetnej rocznicy zjednoczenia Litwy, Polski i Rusi. W sierpniu 1870 wszedł do Komisji Tymczasowej Emigracji Polskiej, która zabiegała bez skutku o utworzenie Legionu polskiego w wojnie z Prusami. Służył w gwardii narodowej w czasie oblężenia Paryża, skłonił podobno Ksawerego Branickiego do sfinansowania mundurów i broni służącym w gwardii Polakom. Dn. 17 IV 1871 podpisał z grupą emigrantów oświadczenie, że nie mieszając się do spraw wewnętrznych Francji nie staje ani po stronie Komuny, ani Wersalu.
W r. 1874 po sprzedaniu gmachu szkoły polskiej w Paryżu tzw. zbiory batiniolskie znalazły schronienie w Kórniku, zaś Jan Działyński ofiarował R-owi u siebie stanowisko bibliotekarza. R. zajął się przewiezieniem zbiorów w Poznańskie, sam zaś udał się do Monachium, gdzie starał się o naturalizację bawarską, która by umożliwiła mu osiedlenie się w kraju. Musiał w tym celu R. wykazać się majątkiem; otóż Kronenberg, nadal dla R-a życzliwy, złożył na jego koncie sumę 20 tys. fr. Gest okazał się bezprzedmiotowy: R. zmarł w Monachium 31 III 1875 i tamże został pochowany.
Rodziny R. nie założył.
Obszerna jego spuścizna rękopiśmienna spłonęła w powstaniu warszawskim w r. 1944. Zawierała m. in. dziennik R-a prowadzony z przerwami w l. 1863–74 (ocalał ostatni tom), nie wykończone dzieło: Historia reform społecznych w Polsce, liczne notaty z lektur historycznych, ekonomicznych, filozoficznych i religioznawczych, a także parę tys. listów korespondencji prywatnej.
Często reprod. fot. z marca 1861, m. in. w: Polska, jej dzieje i kultura, W. [1932] III 346; «jedyny zbliżony wizerunek R-a» na obrazie L. Kaplińskiego Więzień i kat, w: B. Zaleski, K. Ruprecht, „Roczn. Tow. Hist.-Liter.” T. 2: 1873–8 s. 388–400; Podob. R-a, w: Gruss N., Szkoła polska w Paryżu, W. 1962 s. 224; – Estreicher w. XIX; Nowy Korbut, VIII, IX; Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 1; W. Enc. Powsz. (PWN); Enc. Warszawy; Bar, Słown. pseudonimów, I; Słown. Pracowników Książki Pol.; Katalog Archiwum Bibliotecznego Biblioteki Kórnickiej, Wr. 1979; Katalog koresp. Dzialyńskich, Zamoyskich; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, I–III; – Berghauzen J., Ruch patriotyczny w Królestwie Polskim 1833–1850, W. 1974; Borejsza J., Emigracja polska po powstaniu styczniowym, W. 1966; Fajnhauz D., Ruch konspiracyjny na Litwie i Białorusi 1846–1848, W. 1965; Falkowicz S., Idejno-političeskaja bor’ba v polskom osvoboditiel’nom dviženii 50-60-tych godów XIX v., Moskva 1966; Florkowska-Frančić H., Emigracyjna działalność Agatona Gillera, Wr. 1985; Giller A., Karol Ruprecht, Lw. 1875; Janik M., Dzieje Polaków na Syberii, Kr. 1928; Jasienica P., Dwie drogi, W. 1960; Kieniewicz S., Adam Sapieha, Lw. 1939; tenże, Dramat trzeźwych entuzjastów, W. 1964; tenże, Między ugodą a rewolucją, W. 1962; tenże, Powstanie styczniowe, W. 1983; tenże, Sprawa włościańska w powstaniu styczniowym, Wr. 1953; Koberdowa I., Polityka czartoryszczyzny w okresie powstania styczniowego, W. 1957; Mickiewicz W., Emigracja polska, Kr. 1908 s. 82, 134; Przyborowski W., Dzieje 1863 r., Kr. 1897 II 52–60, 414–15, 422, 436–47, 474, 495 –6; tenże, Historia dwóch lat, Kr. 1892–6 II 139, 208–9, 321, V 39–41, 196; tenże, Ostatnie chwile, P. 1887–8 III 43; Ramotowska F., Rząd Narodowy Polski w latach 1863–1864, W. 1978; Wereszycki H., Hotel Lambert i obóz białych przed wybuchem powstania styczniowego, „Przegl. Hist.” 1959 s. 529–533; Wyczańska K., Polacy w Komunie Paryskiej, W. 1967; Zdrada J., Zmierzch Czartoryskich, W. 1969; – Awejde, Zeznania; [Bałaszewicz J. A.] Potocki A., Raporty szpiega, W. 1973 II; Baranowski I., Pamiętniki, P. 1923; Czartoryski W., Pamiętnik, W. 1960; Dok. Rządu Narod.; Dok. władz cywilnych; Dok. Wydz. Wojny; Gieysztor J., Pamiętniki z lat 1857–1865, Wil. 1921 I; Goszczyński S., Dziennik Sprawy Bożej, W. 1984 II; Janowski J. K., Pamiętniki o powstaniu styczniowym, Lw.-W. 1923–33; Janowski J. N., Demokracja polska na emigracji, W. 1965; Kraszewski J. I., Kronenberg L., Korespondencja, W. 1929; Kronenberg L., Listy do Mieczysława Waligórskiego, Wr. 1955; Łukaszewski J., Zabór pruski w powstaniu styczniowym, Jassy 1870; Norwid C. K., Listy, w: Pisma zebrane, [Wyd.] J. W. Gomulicki, W. 1971 VIII–X; Polska działalność dyplomatyczna 1863–1864, W. 1937–63; Rewolucyjna konspiracja w Król. Pol.; Zbiór zeznań; Zjednoczenie Emigracji Pol.; „Szkice społ. i liter.” 1875 nr 8; Żmichowska N., Listy, Wr. 1957 I–II; – B. Czart.: rkp. ew. 962, 1150, 1161, 1166, 1399, 1624, 3074, 3881, 5736, ew. 1399; B. Jag.: rkp. 6418, 6477, 6530, 7735; B. Narod.: rkp. 2597, 6000, 6291, 6423, 6543; B. Ossol.: rkp. 12269, 14677; B. Pol. w Paryżu: Akta Izby Obrachunkowej; Central’nyj gosudarstvennyj voenno-istoričeskij archiv w Moskwie: zespół 16233, inw. 3/29, vol. 85 cz. 1 (zeznanie R-a); Fawley Court, Pisma R-a do RN; Kwerenda D. Kacnelson w archiwum w Czicie.
Stefan Kieniewicz